به گزارش پایگاه خبری شهر اصیل و به نقل از پایگاه خبری ربیع، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی موجب افت سفره‌های آب و در نتیجه نشست زمین می‌شود که پیامدهای منفی فراوانی بر زیرساخت‌ها، کشاورزی و زندگی شهری دارد، از این رو طرح‌های مدیریت منابع آب با هدف کنترل مصرف، افزایش بهره‌وری و احیای منابع آبی اهمیت ویژه‌ای یافته و این طرح‌ها نقش کلیدی در جلوگیری از تشدید فرونشست و تضمین پایداری اکوسیستم و توسعه پایدار منطقه ایفا می‌کند.
پایگاه خبری ربیع در گفت‌وگو با دکتر بهرام نادی، دبیر کارگروه فرونشست سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان به بررسی راهکارهای مقابله با فرونشست در اصفهان پرداخته است تا بتوان راه‌حل‌هایی موثر برای مدیریت این بحران ارائه داد.
- آیا طرح‌های مدیریت منابع آب و احیای سفره‌های زیرزمینی توانسته است، تاثیری در کاهش سرعت فرونشست داشته باشند؟
متاسفانه، با وجود برنامه‌ها و تلاش‌های صورت گرفته، طرح‌های مدیریت منابع آب و احیای سفره‌های زیرزمینی در اصفهان هنوز نتوانسته‌اند تأثیر چشمگیری در کاهش سرعت فرونشست داشته باشند. در واقع، روند فرونشست در اصفهان همچنان روند افزایشی یا حداقل ثابت در نرخ‌های بسیار بالا را نشان می‌دهد.
دلایل این وضعیت، شدت بحران و وسعت برداشت بی‌رویه، عدم جبران کافی (تغذیه محدود آبخوان ناشی ازجریان محدود آب تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های پیاپی، کند بودن روند اصلاح الگوی مصرف پدیده ، برگشت پذیری محدود فرونشست می باشد
گزارش‌های اخیر همچنان از نرخ‌های بالای فرونشست در اصفهان خبر می‌دهند و این پدیده به بافت شهری و تاریخی نیز نفوذ کرده است. این نشان می‌دهد که با وجود تلاش‌ها و طرح‌های مختلف (مانند مدل‌سازی منابع و مصارف آب برای بهبود نرخ فرونشست، طرح‌های آبخیزداری، تلاش برای کنترل چاه‌های غیرمجاز)، ابعاد بحران همچنان بسیار وسیع است و اقدامات انجام شده تاکنون نتوانسته‌اند سرعت این ابرچالش را به طور معناداری کاهش دهند.
هرچند طرح‌های مدیریت منابع آب و تغذیه مصنوعی ضروری و حیاتی هستند، اما برای تأثیرگذاری واقعی بر کاهش سرعت فرونشست در اصفهان، نیازمند اجرای بسیار گسترده‌تر، پایدارتر و یکپارچه‌تر، همراه با کاهش چشمگیر در برداشت آب‌های زیرزمینی و احیای دائمی زاینده‌رود هستند. این یک چالش ملی است که ابعاد زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی پیچیده‌ای دارد و نیازمند اراده سیاسی قوی و همکاری همه‌جانبه برای غلبه بر آن است.
- شهرداری و سایر نهادهای مرتبط چه برنامه‌هایی برای کنترل و کاهش فرونشست در اصفهان دارند؟
با توجه به ابعاد گسترده و بحرانی فرونشست در اصفهان، نهادهای مختلفی از جمله شهرداری، استانداری، وزارت نیرو (شرکت آب منطقه‌ای)، سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی، و دانشگاه‌ها درگیر برنامه‌ریزی و اجرای راهکارهایی برای کنترل و کاهش این پدیده هستند و همکاری و هماهنگی بین این نهادها برای موفقیت این برنامه‌ها حیاتی است.
مرکز اصلی این برنامه‌ها بر دو محور کلی، کاهش برداشت از منابع آب زیرزمینی و تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها شامل برقراری جریان دائمی زاینده‌رود، تأمین حقابه تالاب گاوخونی، بازتخصیص و مدیریت مصرف آب ،اصلاح الگوی کشت و آبیاری احداث کانال‌ها و چاه‌های جذبی، احداث سدهای زیرزمینی و سازه‌های آبخیزداری و مدیریت تبعات و افزایش تاب‌آوری است.
شهرداری اصفهان به منظور مدیریت روان‌آب‌ها و نفوذ آنها به سفره‌های زیرزمینی، برنامه‌هایی برای احداث کانال و چاه‌های جذبی در سطح شهر دارد و بخش قابل توجهی از بودجه به این امر اختصاص یافته است. هدف این است که آب باران به جای ورود مستقیم به شبکه فاضلاب به آبخوان‌ها نفوذ کند.
چالش اصلی اینکه فرونشست یک پدیده چندبعدی است که تنها با اقدامات جزیره‌ای قابل حل نیست و نیازمند هماهنگی و اجماع کلیه نهادها و دستگاه‌های اجرایی مرتبط است.
اجرای پروژه‌های بزرگ مقیاس برای کنترل فرونشست و تغذیه آبخوان‌ها نیازمند اعتبارات کلان است که تأمین آن می‌تواند دشوار باشد.
مدیریت منابع آب و اعمال محدودیت‌ها به دلیل تداخل با منافع بخش‌های مختلف (به ویژه کشاورزی)، می‌تواند با مقاومت‌هایی روبرو شو؛ نکته دیگر اینکه احیای آبخوان‌ها و کاهش نرخ فرونشست، فرآیندی بلندمدت بوده و نیازمند صبر و تعهد مداوم است.
- نقش آگاهی و آموزش عمومی درباره فرونشست و پیامدهای آن چقدر اهمیت دارد و چه اقداماتی در این زمینه انجام شده است؟
آگاهی و آموزش عمومی درباره فرونشست و پیامدهای آن نقش فوق‌العاده حیاتی و محوری در مدیریت این بحران دارد.
آگاهی عمومی می تواند سبب تغییر الگوی مصرف آب ، افزایش مطالبه‌گری و فشار عمومی ، افزایش تاب‌آوری جامعه ، کاهش آسیب‌پذیری و همکاری با برنامه‌های دولتی شود.
فرونشست برخلاف زلزله، یک پدیده خاموش و خزنده است که به آرامی پیش می‌رود؛ همین “خاموش بودن” موجب می‌شود بسیاری از مردم از خطر آن غافل باشند.
آموزش و آگاهی‌بخشی می‌تواند این “خاموشی” را بشکند و خطر را به طور ملموس برای عموم روشن کند.
اقدامات انجام شده هر چند ناکافی در زمینه آگاهی و آموزش عمومی در اصفهان شامل همایش‌ها و نشست‌های تخصصی تولید و انتشارمحتوای رسانه‌ای، تهیه و انتشار اطلس‌ها و گزارش‌ها،برگزاری کمپین‌ها و رویدادهای محلی می باشد.
پیشنهادهایی برای گنجاندن مفهوم فرونشست زمین و اهمیت مدیریت منابع آب در کتب درسی دانش‌آموزان مطرح شده است که می‌توان گفت، این یک اقدام بلندمدت و بسیار مؤثر برای آموزش نسل‌های آینده است.
در نهایت آگاهی و آموزش عمومی می‌تواند به عنوان یک کاتالیزور قوی عمل کند و با افزایش حس مسئولیت‌پذیری جمعی، مشارکت مردم را در مقابله با بحران فرونشست افزایش دهد و در کنار اقدامات فنی و مدیریتی، راه را برای حل این چالش بزرگ هموار سازد.
- آیا تجربه سایر شهرها یا کشورها در مدیریت فرونشست می‌تواند برای اصفهان الگو و راهگشا باشد؟
قطعاً! تجربه سایر شهرها و کشورها در مدیریت فرونشست می‌تواند الگوهای بسیار ارزشمندی برای اصفهان و سایر مناطق درگیر این پدیده در ایران فراهم کند، هرچند شرایط زمین‌شناسی، اقلیمی و اجتماعی هر منطقه منحصربه‌فرد است، اما اصول کلی مقابله و راهکارهای موفق در نقاط دیگر جهان، قابل تعمیم و الهام‌بخش خواهد بود.
تجربیاتی همچون شهر توکیو ژاپن با ممنوعیت یا محدودیت شدید برداشت آب زیرزمینی، تغذیه مصنوعی آبخوان‌ها در دهه ۱۹۵۰ میلادی شهر ونیز ایتالیا، کالیفرنیا، ایالات متحده (دره سن‌واکین)، هلند (مناطق باتلاقی پیت‌لند) نمونه های موفق و درس‌های آموخته شده از کنترل فرونشست است.
بنابراین اصفهان می‌تواند با الهام از تجربیات موفق جهانی، یک برنامه جامع و بلندمدت را با همکاری همه نهادهای مرتبط و مشارکت مردم اجرا کند؛ این یک چالش بزرگ است، اما با اراده و اقدامات صحیح می‌توان روند فرونشست را کند و آسیب‌های آن را به حداقل رساند.
- شما چه راهکارهای کوتاه‌مدت و بلندمدتی برای مقابله با فرونشست در اصفهان پیشنهاد می‌کنید؟
فرونشست زمین در اصفهان یک بحران چندوجهی است که نیازمند راهکارهای جامع و هماهنگ هم در کوتاه‌مدت برای کنترل وضعیت فعلی و هم در بلندمدت برای دستیابی به پایداری است.
تشدید نظارت و کنترل برداشت آب‌های زیرزمینی، مدیریت فوری روان‌آب‌ها و سیلاب‌ها، پایش و هشدار سریع و آموزش و آگاهی‌بخشی فوری ازجمله راهکارهای کوتاه‌مدت بر کنترل فوری وضعیت کاهش سرعت فرونشست و مدیریت آسیب‌های موجود است.
در مجموع، برنامه‌های متعددی برای مقابله با فرونشست در اصفهان در حال پیگیری است، اما موفقیت آنها به میزان جدیت در اجرای قوانین، همکاری بین‌بخشی و مشارکت آگاهانه مردم بستگی دارد، این در حالی است که نقش وزارت نیرو در مدیریت یکپارچه حوضه زاینده‌رود و تخصیص آب برای احیای آبخوان‌ها، حیاتی‌ترین بخش این تلاش‌ها است.
درواقع مقابله با فرونشست در اصفهان نیازمند یک عزم ملی و استانی است که تمامی ذینفعان از دولت و نهادهای اجرایی گرفته تا کشاورزان، صنعتگران و آحاد مردم، در آن مشارکت فعال داشته باشند؛ این یک مسابقه با زمان است، زیرا هرچه تعلل بیشتر شود، آسیب‌ها جبران‌ناپذیرتر خواهند شد.
