کاربافی، یکی از اصیلترین هنرهای نساجی ایرانی است که قدمت و ریشه آن به دوران تیموریان باز میگردد. هنری که با استفاده از دارهای ساده چوبی و نی شکل گرفته بود و یکی دو دهه گذشته نقش مهمی در اقتصاد خانوادههای روستایی به ویژه در مناطق کویری ایران داشت. چرا که بخش عمده نیازهای پوشاکی و خانگی خانوادهها به ویژه خانوارهای روستایی بهصورت خودکفا و به دست زنان بافته میشد و کاربافی بهعنوان یکی از پایههای معیشت روستایی در مناطق مختلف کشور شناخته میشد. اما با تغییر شرایط اقتصادی و کاهش رونق کشاورزی بهویژه به علت کمآبی در مناطق مختلف کشور از جمله منطقه شرق اصفهان کاربافی نیز کمکم از زندگی روزمره مردم فاصله گرفت. به گونهای که در روستاهای ورزنه و اطراف آنکه زمانی از مراکز عمده تولید پارچه بود، کمآبی و کاهش تولید پنبه باعث تعطیلی کارگاههای کاربافی شد و دانش و مهارتی که سالها از مادران به دختران منتقل میشد در آستانه فراموشی قرار گرفت.
اما ورود برنامهریزیشده و هدفمند فولادمبارکه در چارچوب مسئولیت اجتماعی در مناطق شرق استان اصفهان نقطه عطفی در روند احیای این هنر اصیل است. اقدامی که با رویکرد توسعه روستایی، محرومیتزدایی و ایجاد فرصتهای پایدار برای توانمندسازی زنان روستایی طراحی و اجرا شد.
احیای کاربافی از یک انبار قدیمی تا کارگاه آموزشی منطقه
در روستای اشکهران، روستایی از توابع شهرستان ورزنه مطالعات و جلسات کانون پیشرفت و آبادانی روستا فولادمبارکه به این نتیجه رسید که کاربافی میتواند دوباره به محور اشتغال و درآمد در مناطق روستایی تبدیل شود.پس تبدیل یک انبار قدیمی در روستای اشکهران به کارگاه کاربافی با مشارکت مالی فولاد مبارکه، نخستین گام در این مسیر بود.
کارگاهی که با تجهیز ۱۲ دستگاه کاربافی شروع به کار کرد و با ارائه آموزشهای تخصصی به ۱۵ زن و دختر جوان مهارتهای این رشته آموزش داده شد. فعالیتی که محدود به یک کارگاه در روستا باقی نماند، امروز روستای اشکهران بهعنوان مرکز آموزش کاربافی در شهرستان ورزنه و حتی سایر شهرستانهای استان شناخته میشود. علاوه بر زنان فعال در کارگاه کاربافی روستای ۱۵ نفر دیگر از زنان روستا با راهاندازی کارگاههای کوچک خانگی، با حمایت مالی فولادمبارکه به فعالیت اقتصادی و تولید مستقل در خانه مشغول هستند. اقدامی که نشان داد مدل ایجادشده نهتنها کارآمد، بلکه قابل تکثیر و توسعه در سایر مناطق روستایی است. یکی از چالشهای سنتی کاربافی، بزرگ و جاگیر بودن دستگاهها بود. دستگاههای قدیمی به فضایی حدود ۱۴ متر مربع نیاز داشتند و همین موضوع مانع گسترش کاربافی در خانهها یا کارگاههای کوچک میشد.
در جریان پروژه احیا با حمایت فولاد مبارکه طراحی و ساخت دستگاههایی کوچکتر در دستور کار قرار گرفت و نمونههایی تولید شد که برای استقرار تنها به فضایی ۱.۵ در ۲ متر نیاز دارند. این تغییر فنی جهشی بزرگ در امکان توسعه کاربافی ایجاد کرد و زمینهای فراهم آورد تا زنان روستایی بتوانند بدون نیاز به محیطهای بزرگ در خانه یا فضای محدود به تولید بپردازند.
محصولاتی که امروز زنان اشکهران و دیگر روستاهای منطقه تولید میکنند، شامل انواع حوله، پارچههای سنتی، کیف و پارچههای ویژه لباس محلی است. این تولیدات نهتنها قابلیت مصرف محلی دارند، بلکه با توسعه بازار میتوانند وارد بازارهای استان و حتی فراتر از آن شوند. کاربافی از نظر درآمد نیز برای زنان روستا نسبت به قالیبافی مقرونبهصرفهتر است و توانسته نقش مؤثری در بهبود وضعیت اقتصادی خانوادهها ایفا کند.
پیدا کردن بازار فروش پایدار و برنامهریزی برای برندسازی محصولات گام بعدی این مسیر است و میتواند جهشی بزرگ در اقتصاد زنان روستایی ایجاد کند.
گسترش الگو به غرب اصفهان و استانهای مجاور
تجربه موفق روستای اشکهران در احیای هنر- صنعت کاربافی محدود به شرق استان اصفهان نماند. با برگزاری کارگاههای آموزشی زنان و دختران روستاهای غرب استان از جمله بارچان، چوشان و بداغآباد نیز با هنر کاربافی آشنا شده و اقدام به تهیه دستگاه و آغاز تولید در خانه کردند.
رونق این هنر در منطقه غرب استان بهقدری است که علاقهمندان از شهر اصفهان و شهرهایی از استان چهارمحال و بختیاری برای یادگیری این هنر اصیل به این روستاها مراجعه میکنند. روندی که نشاندهنده جذابیت احیای یک مهارت بومی و ظرفیت آن برای ایجاد شبکهای گسترده از اشتغال خرد است.
آنچه در روستای اشکهران، ورزنه و مناطق غربی استان اصفهان در حال انجام است، نمونهای عینی و ملموس از مسئولیت اجتماعی اثرگذار در صنعت است. احیای کاربافی تنها یک پروژه فرهنگی نیست؛ بلکه برنامهای توسعهمحور با هدف توانمندسازی زنان، ایجاد اشتغال پایدار، تقویت اقتصاد خانوار، حفظ میراث فرهنگی و ایجاد زنجیره ارزش محلی است.
این تجربه نشان داد که ورود مسئولانه صنایع بزرگ به حوزه توسعه روستایی، میتواند فرآیندهای فرساینده محرومیت را معکوس کند و استعدادهای نهفته در جوامع محلی را شکوفا سازد. انتقال تجربیات این طرح به سایر مناطق میتواند زمینهای برای شکلگیری الگوهایی مشابه در سراسر کشور باشد؛ الگوهایی که بر پایه مشارکت مردم، سرمایهگذاری هدفمند و احیای ظرفیتهای فرهنگی و اقتصادی شکل میگیرند.
