به گزارش پایگاه خبری شهر اصیل و به نقل از پایگاه خبری ربیع، شهر اصفهان به عنوان یکی از کلان‌شهرهای تاریخی و مهم ایران در سال‌های اخیر با پدیده‌ای نگران‌کننده به نام فرونشست زمین مواجه شده است.
فرونشست به معنای کاهش سطح زمین به دلیل عوامل طبیعی و انسانی است که می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری در حوزه‌های شهری، زیست‌محیطی و زیرساختی به همراه داشته باشد.
این پدیده به ویژه در مناطق مرکزی و جنوبی اصفهان به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و تغییرات اقلیمی شدت گرفته است.
در این گزارش، خبرنگار پایگاه خبری ربیع برای بررسی علل، پیامدها و راهکارهای مقابله با فرونشست در اصفهان به گفت‌وگو با بهرام نادی، دبیر کارگروه فرونشست سازمان نظام مهندسی ساختمان استان اصفهان پرداخته است تا بتوان راه‌حل‌هایی موثر برای مدیریت این بحران ارائه داد.
- لطفاً فرونشست زمین را برای مخاطبان توضیح دهید و بگویید چرا این پدیده برای شهرهایی همچون اصفهان اهمیت دارد؟
فرونشست زمین پدیده‌ای است که در آن سطح زمین به تدریج یا ناگهان به سمت پایین نشست می‌کند. این پدیده می‌تواند دلایل طبیعی و انسانی داشته باشد، اما در بسیاری از نقاط جهان و به خصوص در مناطقی مانند اصفهان، عامل اصلی آن فعالیت‌های انسانی است.
تصور کنید، زیر سطح زمین لایه‌هایی از خاک و سنگ وجود دارد که بین ذراتشان فضاهای خالی (متخلخل) وجود دارد.
این فضاها معمولاً پر از آب زیرزمینی هستند که به آن‌ها “آبخوان” می‌گویند. وقتی مقدار زیادی آب زیرزمینی از این آبخوان‌ها برداشت می‌شود، (به‌طور مثال برای کشاورزی، مصارف شهری یا صنعتی)، فضاهای خالی بین ذرات خاک و سنگ دیگر توسط آب پر نیستند؛ در نتیجه به دلیل وزن لایه‌های بالایی زمین، این ذرات به هم نزدیک‌تر و فشرده شده و این فشرده شدن موجب می‌شود که کل سطح زمین به سمت پایین نشست کند.
اصفهان، به عنوان یکی از شهرهای مرکزی ایران با تاریخ و فرهنگ غنی و همچنین جمعیتی زیاد، به شدت تحت تأثیر پدیده فرونشست زمین قرار گرفته است و دلایل اهمیت این پدیده برای اصفهان بحران آب و برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، تهدید آثار تاریخی و میراث فرهنگی، آسیب به زیرساخت‌های شهری، تغییر کیفیت خاک است.
اصفهان در منطقه‌ای خشک و کم‌آب قرار دارد و سال‌ها است که با مشکل کمبود آب، به ویژه پس از خشکی رودخانه زاینده‌رود و سوءمدیریت منابع آب، دست و پنجه نرم می‌کند.
این شرایط موجب شده تا وابستگی به منابع آب زیرزمینی افزایش یابد و برداشت بی‌رویه از چاه‌ها منجر به افت شدید سطح آب زیرزمینی شود.
نرخ فرونشست در دشت اصفهان-برخوار در بعضی مناطق بسیار بالا و حتی تا ۱۶۰ میلی‌متر در سال (۱۶ سانتی‌متر) گزارش شده است که بسیار بالاتر از استانداردهای جهانی است که ۴ میلی‌متر در سال وضعیت بحرانی تلقی می‌شود، همچنین اصفهان به دلیل داشتن آثار تاریخی بی‌نظیری همچون میدان نقش جهان، سی‌وسه‌پل، پل خواجو، مساجد تاریخی و بناهای قدیمی دیگر، شهرت جهانی دارد.
گفتنی است، این بناها بر روی زمین ساخته شده و فرونشست زمین موجب ایجاد ترک‌ها و آسیب‌های جدی در سازه‌های آن‌ها می‌شود حتی بعضی از مساجد و بناهای قدیمی در اصفهان دچار نشست و ترک‌خوردگی شده که ترمیم آن‌ها بسیار دشوار و پرهزینه است و می‌تواند به از بین رفتن هویت تاریخی آن‌ها منجر شود. این پدیده به عنوان “زلزله خاموش” توصیف شده است که به آرامی، اما به طور پیوسته به این سرمایه‌های فرهنگی آسیب می‌زند.
- آیا فرونشست در اصفهان روند افزایشی داشته است؟ مهم‌ترین مناطق متاثر از این پدیده کدام‌اند؟
بله متأسفانه وسعت اراضی تحت تاثیر فرونشست زمین در اصفهان روند افزایشی داشته است و این پدیده به یک بحران جدی در این استان تبدیل شده است.
در حالی که نرخ ۴ میلی‌متر در سال برای فرونشست بحرانی تلقی می‌شود، در مناطقی از اصفهان این نرخ به ۱۵ تا ۱۸ سانتی‌متر (۱۵۰ تا ۱۸۰ میلی‌متر) در سال رسیده است.
دلیل اصلی این افزایش، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی است؛ دشت‌های اصفهان به طور متوسط سالانه با یک متر افت سطح آب‌های زیرزمینی مواجه هستند، این افت شدید سطح آب، به طور مستقیم منجر به فشرده شدن لایه‌های خاک و رسوب و در نتیجه فرونشست بیشتر می‌شود.
- علل اصلی فرونشست زمین در اصفهان از نظر شما چیست؟ نقش کم‌آبی، برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی و عوامل دیگر چقدر است؟
دلایل اصلی فرونشست زمین در اصفهان ، ترکیبی از عوامل طبیعی و انسانی است که در این میان، عوامل انسانی و به ویژه برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی نقش غالب و بسیار تعیین‌کننده‌ای دارند.
برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی به عنوان نقش بسیار غالب و تعیین‌کننده همانند کشاورزی پرمصرف و افزایش مصارف شهری و صنعتی سبب افت شدید سطح آب زیرزمینی گردیده است.
کم‌آبی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت در منطقه اصفهان، اگرچه به طور مستقیم عامل فرونشست نیستند، اما نقش بسیار مهمی در تشدید آن ایفا می‌کنند.
به طورکلی می‌توان گفت، بحران فرونشست در اصفهان عمدتاً یک بحران مدیریت منابع آب است که با چالش‌های اقلیمی (خشکسالی) و ویژگی‌های زمین‌شناسی منطقه تشدید شده است.
- فرونشست چه تهدیداتی برای زیرساخت‌های شهری، ساختمان‌ها و زندگی روزمره مردم ایجاد می‌کند؟
فرونشست زمین یک تهدید “خاموش” اما بسیار جدی و گسترده برای زیرساخت‌های شهری، ساختمان‌ها و زندگی روزمره مردم است و زیرساخت‌های شهری همچون شبکه‌های حمل و نقل، شبکه‌های آب و فاضلاب، شبکه‌های انرژی (گاز، برق، نفت) و سازه‌های زیرزمینی شریان‌های حیاتی یک شهر است را می‌تواند به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
- چگونه می‌توان فرونشست را به طور دقیق پایش و اندازه‌گیری کرد؟ تکنولوژی‌ها و روش‌های مورد استفاده در اصفهان چیست؟
پایش و اندازه‌گیری دقیق فرونشست زمین، برای مدیریت این پدیده و کاهش خسارات ناشی از آن، از اهمیت حیاتی برخوردار است.
در اصفهان نیز با توجه به ابعاد بحران، از چندین تکنولوژی و روش پیشرفته از جمله تداخل‌سنجی راداری با دهانه ترکیبی (InSAR – Interferometric Synthetic Aperture Radar)، سیستم موقعیت‌یاب جهانی (GPS/GNSS – Global Navigation Satellite System، ترازیابی دقیق (Precision Leveling) استفاده می شود.